منظومه دانش‌پژوهان علامه امینی: المپیاد‌های علمی علوم پایه که معمولا در سطح دبیرستان‌های کشور برگزار می‌گردد، فرصت مناسبی برای احیاء فراگیری علوم پایه از سن نوجوانی است و از این رو منظومه دانش‌پژوهان علامه امینی قصد دارد تا شما را کمی بیشتر با المپیاد، فرصت‌ها و تهدیدها آن آشنا نماید.

المپیاد چیست؟

از سال ۱۳۶۵ شرکت تیم‌های دانش‌آموزی در المپیاد‌های جهانی با کسب یک مدال برنز ریاضی شروع شد و به مرور در رشته‌های فیزیک، شیمی، کامپیوتر، نجوم و ادبیات ادامه یافت.

هر ساله المپیاد‌های علمی، در ۶ رشته علوم پایه (ریاضی، فیزیک، شیمی، زیست شناسی، نجوم، کامپیوتر) برای کلیه دانش‌آموزی دبیرستانی در سطح کشور برگزار می‌شود.

• مرحله اول:

معمولاً اواسط بهمن برگزار می‌شود. سؤالات به صورت چند گزینه‌ای و به مدت ۳ تا ۴ ساعت می‌باشد. نتایج اواخر اسفند اعلام می‌گردد و در هر رشته حدود ۸۰۰ نفر به مرحله دوّم راه می‌یابند.

• مرحله دوم:

معمولاً اوایل اردیبهشت برگزار می‌شود. سؤالات به صورت تشریحی است (در برخی رشته‌ها سؤالات چندگزینه‌ای نیز وجود دارد) و مدت امتحان نیز ۳ تا ۴ ساعت می‌باشد. از مرحله دوّم در هر رشته حدود ۴۰ نفر به مرحله سوم (اردوی تابستانی) راه می‌یابند.

• مرحله سوم:

طی تابستان به مدت ۲ تا ۳ ماه برگزار می‌گردد. دانش‌آموزان توسط اساتید باشگاه دانش پژوهان جوان، یک دوره‌ی فشرده آموزشی را طی می‌نمایند و در این مدت چندین آزمون تئوری و عملی برگزار می‌شود. در پایان این دوره مجموعاً به ۵۷ دانش آموزان برتر (ریاضی ۱۳، فیزیک ۱۰، نجوم ۱۰، کامپیوتر ۸، شیمی ۸ و زیست ۸ نفر) مدال طلای کشوری اعطا می‌گردد. دانش آموزان دیگر نیز مدال نقره یا برنز دریافت می‌کنند.

• مرحله چهارم:

دارندگان مدال طلا به مدت یک سال در باشگاه دانش پژوهان جوان آموزش می‌بینند تا حدوداً نیمی از آنان در قالب تیم‌های ملی المپیاد به المپیاد‌های جهانی اعزام گردند.

• مرحله پنجم:

اعضای انتخاب شده برای تیم ملی المپیاد، به کشور میزبان برگزاری المپیاد‌های جهانی اعزام شده و طی یک هفته با دانش آموزان سراسر جهان به رقابت می‌پردازند.

فرصت‌های المپیاد‌های علمی

المپیاد‌های علمی علوم پایه که در سطح دبیرستان‌های کشور برگزار می‌گردد، فرصت مناسبی برای احیاء فراگیری علوم پایه از سن نوجوانی است، که از زیرساخت‌های توسعه علمی هر کشور به حساب می‌آید و رشد و نوآوری در صنایع بدون تعمیق آن ممکن نمی‌باشد.

پر کردن اوقات فراغت دانش آموزان مستعد به کمک آموزش علوم پایه بسیار مناسب است. کتاب‌های درسی به هیچ وجه اغنا کننده فراگیران باهوش نمی‌باشند؛ لذا برای جلوگیری از بطالت وقت و یا جایگزین‌های نامناسب، بهتر است از فرصت المپیاد‌های علمی استفاده گردد.

فراگیری یک رشته از دروس اختصاصیبه صورت عمیق، به موفقیت در کنکور سراسری دانش‌آموزان کمک شایانی می‌نماید. خصوصاً اینکه کنکور همه ساله به سمت مفهومی شدن پیش می‌رود.

بیشتر بدانید: المپیاد و تاریخچه آن در ایران

آشنایی با دبیران المپیادی که عموماً دارندگان مدال‌های کشوری و جهانی می‌باشند، الگو‌های مناسبی جهت تحصیل و هدفداری در زندگی به دانش آموزان می‌بخشد.

افزایش توان یادگیری، افزایش تمرکز، پشتکار و سختکوشی از فواید عمومی آموزش دروس المپیادی است که الگو‌های مناسب یادگیری را فراهم می‌آورد.

المپیاد مزایایی مانند معافیت از کنکور دارد. اما با نگاهی ساده به آمار میتوان دریافت که تنهاکمتر از دو درصد از کسانی که در المپیاد شرکت می‌کنند می‌توانند از مزایای آن استفاده کنند و سایرین موفق به کسب امتیاز و مزایایی رسمی نخواهند شد! با این اوصاف شاید در نگاه اول بتوان گفت که احتمال موفقیت در المپیاد بسیار پایین است و از آنجایی که رقابت در آن بسیار نزدیک و حساس است، شرکت در آن ریسک بسیارخطرناکی است.

پس فایده اصلی شرکت در المپیاد چیست؟

چنین تفکری صرفا برای کسانی که هدف از المپیاد را برخورداری از مزایای المپیاد می‌دانند درست به نظر میرسد، اما کسانی که المپیاد را فرصتی برای پرورش تفکر، افزایش اطلاعات و بالا بردن سطح علمی خود بدانند، دغدغه-هایی اینچنین ندارند و قبولی در المپیاد را یک موفقیت و قبول نشدن در آن را کسب یک تجربه مفید در راه رسیدن به موفقیت اصلی می‌دانند. همچنین دانش‌آموزانی که المپیاد را به صورت اصولیپیگیری کنند، میدانند که برای فراگیری مباحث آن باید به دروس تخصصی تا حد قابل قبولی مسلط باشند.

همین موضوع به تنهایی در سال‌های بعد و دانشگاه به طور جدی کمک حال آن‌ها خواهد بود. به عنوان نمونه دانش‌آموزانی که المپیاد فیزیک را به صورت جدی پیگیری میکنند، کتاب فیزیک هالیدی را مطالعه می‌کنند و همین موضوع به آن‌ها در سال‌های ابتدای دانشگاه و حتی دبیرستان و پیش دانشگاهی کمک زیادی خواهدکرد.

مزایای المپیادی بودن

بر مبنای مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی امتیازات زیر به مدال آوران المپیاد‌های علمی کشوری و جهانی تعلق می‌گیرد:

• برندگان مدال طلای المپیاد‌های کشوری بدون شرکت در کنکور سراسری می‌توانند در هر رشته و هر دانشگاهی (از زیرمجموعه مربوطه) که مایل باشند به تحصیل بپردازند.
• به تراز نمره کنکور سراسری مدال‌آوران نقره و برنز بین ۱۰ تا ۱۵ درصد اضافی شده و سپس مورد رتبه بندی قرار می‌گیرند. (مصوب ۱۳۸۵)
•  مدال آوران طلا، نقره و برنز خدمت سربازی را به عنوان سرباز نخبه و به صورت پروژه‌ای یا کارمندی طی مدت ۳ تا ۱۰ ماه می‌گذرانند.
• تمامی مدال آوران به عضویت بنیاد ملی نخبگان در آمده و علاوه بر دریافت حقوق ماهیانه و تسهیلات ویژه مالی و اعتباری، برای انجام پروژه‌ها و شرکت در کنفرانس‌ها و همایش‌های علمی داخلی و خارجی مورد حمایت اعتباری و مالی بنیاد قرار میگیرند.

تهدید‌های المپیاد‌های علمی

سوق دادن دانش آموزان متوسط به سوی فراگیری المپیاد‌های علمی به صورت افراطی جهت کسب مدال و نشان برای مدرسه، بدون توجه به سرنوشت کنکور دانش‌آموزان و امکان ادامه تحصیل در رشته مورد علاقه‌شان از تهدید‌های جدی المپیاد‌های علمی می‌باشد.

واقعیت اینست که مهارت هدایت تحصیلی دانش‌آموزان المپیادی کاری دشوار است و جذبه المپیاد بگونه‌ای است که گاه دانش‌آموز تا مرز ترک تحصیل پیش می‌رود و اگر مدرسه مهار دو جانبه‌ای بکار نگیرد، ضرر‌های جبران ناپذیری به تحصیل دانش‌آموز وارد می‌شود.

عدم علاقه به فراگیری دروس، خصوصاً دروس عمومی، تهدیدی برای دانش آموزان المپیادی است. باید مشاوران و مدیران مدارس کنترل مستمری برای حداقل‌های آموزش‌های اینگونه دروس داشته باشند تا مبادا در صورت عدم موفقیت در المپیاد، از کنکور باز نمانند، آنگونه که هم اکنون برخی مدارس، مبتلای به این بدفرجامی شده‌اند.

ایجاد بی نظمی در نظام آموزش مدرسه به جهت زمان‌های پراکنده تدریس و فرصت مطالعاتی دانش‌آموزان، از دیگر تهدید‌ها به شمار می‌رود.

در صورت نداشتن قدرت کنترل سیّال مدیریت، این بی‌نظمی‌ها صدمه زیادی به ساختار نظام‌مند و فرهنگ مدرسه وارد می‌نماید. بی‌توجهی دانش‌آموزان به مشارکت در فعالیت‌های گروهی، از دیگر آفات اختصاص وقت به فراگیری المپیاد‌های علمی می‌باشد.

باید حداقل‌های مشارکت این‌گونه دانش‌آموزان در فعالیت‌های فرهنگی و گروهی ورزشی تأمین گردد تا از یک بعدی شدن آنان جلوگیری شود.

این گونه تهدیدها، بعلاوه هزینه بالای آموزش‌های المپیادها، باعث شده است اغلب مدارس توانمند از راه‌اندازی این دوره در مدارس خود طفره بروند و از مزایای آن بی‌بهره شوند. واقعیت این است که موفقیت تیم‌های دانش‌آموزی ایران در مجامع جهانی مرهون تلاش‌های مدارسی است که علی‌رغم تهدید‌های فوق، فرصت آموزشی دروس المپیادی را از دانش‌آموزان خود دریغ نمی‌کنند.

کشور‌های توسعه یافته مانند روسیه، چین و … سال‌های متمادی، آموزش المپیاد را در مدارس خود جدی می‌گیرند تا بتوانند رتبه‌های جهانی خود را حفظ نمایند.

علی رغم این که المپیاد‌های علمی فواید زیادی دارند، اما هنگام ورود به این عرصه باید توجه داشت که آفت‌هایی نیز وجود دارد. به همین دلیل لازم است با دیدی بازتر وارد المپیاد شوید تا از گزند این آفت‌ها در امان باشید.

یکی از اصلی‌ترین آفت‌های المپیاد، تک بعدی شدن شرکت کنندگان در آن است. متأسفانه برخی از دانش آموزان در سال-هایی که مشغول مطالعه المپیاد هستند، تمام فعالیت‌های دیگر و حتی دروس مدرسه راتحت‌الشعاع المپیاد قرار می‌دهند و فقط به مطالعه المپیاد می‌پردازند.

عموماً چنین افرادی اگر در المپیاد نتیجه نگیرند، هنگام مواجهه با درس‌های مدرسه به مشکلاتی برمی-خورند و آسیب‌هایی بر آن‌ها وارد می‌شود.

موضوع دیگری که میتوان آن را به عنوان آفت‌های المپیاد دانست، غرور و تکبر ناشی از آن است! گاهی اوقات دانش آموزان پس از این که اطلاعات خود را تا سطح قابل قبولی افزایش می‌دهند دچار غروری کاذب می-شوند و این مسئله زمانی که دانش‌آموز در نهایت موفق به کسب رتبه‌های مناسب در المپیاد نشود، مشکل‌آفرین خواهد بود.

البته تعداد بسیاری از شرکت‌کنندگان و پذیرفته‌شدگان در المپیاد تا به امروز با برخوردی منطقی از گزند مشکلات فوقالذکر در امان مانده‌اند.

با معلم یا بی معلم؟

هنگام مطالعه المپیاد تلاش، کوشش، نا امید نشدن، کمک خواستن از افراد آگاه و معلم، توجه به سوالات دوره‌های قبل، همفکری با دیگر دوستان المپیادی، برنامه ریزی منظم و عمل به آن و از همه مهم‌تر تصمیم‌گیری و فعالیت با تفکر و نگرشی منطقی؛ فاکتور‌هایی هستند که لحاظ کردن آن‌ها در موفقیت شما تاثیر شایانی خواهد داشت.

در تمامی المپیاد‌های علمی، وجود معلم به عنوان فردی که راهنمای دانش‌آموزان باشد، روند آموزش را تسریع و بهبود می‌بخشد. اما باید توجه داشت که فرد راهنما هرگز نباید مخل مطالعه گردد و یا این که آموزش وی به طریقی باشد که مطالعه فردی دانش‌آموز اهمیت کمتری پیدا کند. به بیان دیگر، معلم در هر سطحی که باشد، به هیچ عنوان نمی‌تواند جایگزین مطالعه فرد شود.

همچنین باید توجه داشت که هدف اصلی از طرح سوالات المپیاد به فکر واداشتن دانش‌آموزان، برانگیختن خلاقیت آن‌ها و حل سوالات با روشی جدید و صحیح است. اگر ایده حل سوالات توسط شخصی به سادگی ارایه شود، در روند تفکر که بخش اصلی المپیاد است، اختلالی جبران‌ناپذیر وارد می‌شود.

این موضوع نه تنها راه را هموارتر نمی‌کند، بلکه بسیار مشکل ساز خواهد شد.

اگر فرآیند تفکر به درستی صورت نگیرد، ممکن است دانش‌آموز در مراحل اولیه که رقابت هنوز کاملا جدی نشده است، موفق به نظر برسد، اما به طور قطع در مراحل نهایی دچار مشکل خواهد شد.

دانش آموز المپیادی و نحوه برخورد والدین با آن‌ها

دانش آموزان خلاق و تیزهوش از همان اوایل کودکی، پر انرژی و کنجکاو می‌باشند. خلاقیت و پشتکار بالای آن‌ها در حل مسایل روزمره ایشان، مورد توجه والدین و مسئولین مدرسه قرار می‌گیرد. آن‌ها از لحاظ توانایی‌های ذهنی و استدلالی فراتر از هم سن وسالان خود می‌باشند.

اکثر دانش آموزان تیزهوش، خودگردان (self regulator) هستند و این بدان معنا است که از انگیزه و انرژی درونی جهت حل و پیشبرد اهداف تحصیلی و زندگی برخوردارند.

اولیاء ایشان معمولا ً، در مصاحبه‌ها به این موضوع اذعان می‌دارند که نیازی به تذکر برای انجام کار و درس خواندن به دانش آموزشان نداشته اند و وی به طور اتوماتیک کار‌های خویش را در زمان‌های مقرر انجام می‌داده است. این گروه از دانش آموزان معمولا ً، حساس‌تر از هم سن وسالان خود هستند و تشخیص و جواب ایشان در ناملایمات باسرعت بیشتری انجام می‌پذیرد.

با افزایش سن، نیاز به اقتدار علمی و نیز رسیدن به جایگاه اجتماعی مناسب و استقلال شخصی در ایشان با قوت بیشتری شکل می‌گیرد. مسئولیت پذیری بالا، احترام، تواضع و روحیه‌ی مثبت اندیش از خصوصیات بارز آن‌ها در سنین نوجوانی است.

این گروه از دانش آموزان با توجه به قدرت علمی بالا و یادگیری مقابله با مسائل مشکل، حتی در صورت کسب نکردن مدال درالمپیاد، دانشجویی موفق در دانشگاه‌ها خواهند بود.

والدین این دانش آموزان در پرورش، نگهداری و شکوفایی هر چه بیشتر استعداد و توانمندی‌های ایشان در مراحل مختلف تحصیلی آن‌ها نقش مهمی دارند. امید دادن به دانش آموز در زمان‌هایی که وی دچار سرخوردگی و یاس می‌شود (مانند عدم توانایی در حل مثال‌هایی خاص و یا کسب نتیجه ضعیف در بعضی از آزمون‌ها و …) و نیز یاد آوری توانمندی‌های وی در زمینه‌های علمی و شخصیتی، می‌توانند انرژی مثبتی در فرزندشان جهت کسب نتایج مطلوب ایجاد نمایند.

والدین با تذکر این نکته “علاقه به یادگیری و ارضای علمی ” هدف اصلی خواندن المپیاد است و نه کسب مدال، می‌توانند به آرامش دانش آموز خود در طی مسیرالمپیاد کمک شایانی نمایند.

دانش آموزان معمولا نتایج آزمون‌ها (که نمودی از شخصیت علمی آنهاست) را به شخصیت حقیقی خود پیش والدین گره می‌زنند و با کسب نتایج ضعیف، به سمت افسردگی و یاس پیش می‌روند.

عدم رفتارتند والدین دراثنای این نتایج واشاره به این که افت نمره درضمن آزمون‌های مستمر المپیاد امری غیرطبیعی محسوب نمیشود میتوانندباتقویت روحیه وهمفکری بافرزندشان ونیزبهره مندی ازتجارب مشاورین ودبیران المپیاد بخوبی به رفع این مشکل کمک نمایند.

جهت جلو گیری از خستگی ذهنی و جسمی دانش آموز در مطالعه‌ی مستمر دروس المپیادی، که مانعی جهت یادگیری مطلوب وی خواهد بود ، اولیای گرامی ایشان باید به فکر تفریح و تغذیه‌ی مناسب ایشان باشند و این را مد نظر قرار بدهند که وی نباید بیش از حد از زندگی اصلی و حقیقی خود دور شود.

والدین با تذکر به این نکته شانس نمی‌تواند عامل موفقیت در المپیاد‌ها باشد، می‌توانند فرزندشان را به برنامه ریزی جهت کسب نتیجه‌ی مطلوب در المپیاد‌ها به همراه عقب نماندن از دروس اصلی تشویق کنند. حفظ روحیه، وپشتکار دانش آموز در طی همزمان این دومسیرمهمترین اصل جهت پیشرفت تحصیلی آنهامی باشد.

سخت گیری بیش از حد والدین در مطالعه المپیاد‌ها، در حالی که دانش آموز المپیادی خود در فشار درس‌های رسمی مدارس و دروس سخت و فشرده‌ی المپیادی نیز قراردارد، معمولا ً، نتیجه‌ی معکوس می‌دهد و اولیای گرامی باید از آن جدا ً، اجتناب نمایند.