منظومه دانش‌پژوهان علامه امینی: علم برای همه؛ هدف اول المپیاد در دنیای کوچک امروزی است که در جهت محک زدن توانایی افراد برگزار می‌شود و منظومه دانش‌پژوهان علامه امینی قصد دارد تا شما را کمی بیشتر با المپیاد و روند برگزاری آن در کشور عزیزمان ایران آشنا نماید.

المپیاد چیست؟

قطعا تاکنون واژه‌ی المپیاد راشنیده اید، المپیاد هم درست مثل المپیک که برای محک زدن توانایی ورزشی ورزشکاران در رشته‌های مختلف برگزار می‌شود، برای مقایسه‌ی توانایی‌های علمی دانش آموزان کشور‌های مختلف دنیا برگزار می‌شده و تاکنون نیز به سبک و رویه‌ی قبل ادامه یافته است.

اگر کمی به تاریخچه‌ی آزمون‌های علمی المپیاد در سرتاسر جهان نگاهی بیندازیم از یک تقارن تاریخی باخبر می‌شویم که چندان اتفاقی هم نیست.

سال‌ها پیش و در جریان جنگ جهانی دوم که کل اروپا را درگیر خود کرده بود نخستین مسابقات ورزشی المپیک برگزار شد. همان طور که می‌دانید در جریان این جنگ کشور‌های شرق اروپا که به بلوک شرق معروف بودند و توانایی رقابتی کمتری در حوزه‌ی نظامی با کشور‌های پیشرفته تری مثل آلمان داشتند، برای اثبات توانایی‌های خود، تلاش کردند تا با پیشی گرفتن در مسابقات ورزشی، بخشی از کاستی‌های خود در عرصه‌های تکنولوژیک را تحت تأثیر قرار داده و امید و اعتماد به نفس را در میان مردم کشور‌های خود زنده کنند.

بعد از پایان جنگ جهانی دوم، جهان دوره‌ی جدیدی از تحول را طی کرد که بعد‌ها جنگ سرد نام گرفت. هر چند که این بار دو طرف جنگ سرد دو طیف از کشور‌ها را ایجاد کرده بود لیکن این بار به جای اینکه رقابت‌های برتری جویانه در مسابقات ورزشی و زورآزمایی جسمی به رقابت گذاشته شود.

هر یک از کشور‌ها سعی می‌کردند تا اثبات کنند که از لحاظ علمی در چه جایگاهی از جهان قرار می‌گیرند. در پی علاقه‌ی کشور‌ها به مقایسه‌ی علمی، نخستین مسابقات علمی با نام المپیاد پا به عرضه‌ی وجود نهاد. سال‌ها گذشت، جنگ سرد تمام شد، اما المپیاد‌های علمی در سطح جهان همچنان ادامه پیدا کرد و رفته رفته نگاه کشور‌های مختلف به المپیاد هم عوض شد.

شاید بیست سال پیش الپیاد صحنه‌ی نبرد دیگری بود، اما آن چیزی که امروزه در فضای المپیاد‌های علمی جهانی به چشم می‌خورد فضایی دوستانه است که دانش آموزان کشور‌های مختلف در آن فضا با هم آشنا می‌شوند و مقصدی برای همکاری‌های بزرگتر و بعدی پی ریزی می‌کنند. هدف اول المپیاد هم در دنیای کوچک امروزی همین است: علم برای همه، همه برای علم

روند برگزاری المپیاد در ایران

هر چند که فضای المپیاد در درون ایران کمی جدی‌تر گرفته می‌شود (و متأسفانه در برخی موارد تبدیل به رقابت کاهنده‌ای می‌گردد)، اما آن چیزی که مسئولین آموزشی مدارس و دانش آموزان باید مد نظر قرار دهند، تنها اعتلای علمی دانش پژوهان است.

بدیهی است این تلاش‌ها با موفقیت‌هایی نیز همراه خواهد بود، اما این روحیه که تلاش فقط و فقط برای رسیدن به مدال، معافیت از کنکور و مزایای نخبگی، و … باشد، نکوهیده و ناپسند است.

این دیدگاه تاکنون فضای المپیاد کشور را تحت تأثیر قرار داده و روز به روز سهم دانش آموزان تیزهوش و صد البته سخت کوش شهرستانی را در جمع مدال آوران کشوری کمتر کرده است، نتیجه‌ی ادامه‌ی این روند، انتخاب دانش آموزان پر معلومات و کم تلاش (که با حجم نامتعارف جزوات و کلاس‌های آموزشی به این معلومات دست پیدا کرده اند) و در نتیجه کاهش رتبه‌ی ایران در المپیاد جهانی خواهد بود. هر چند که با وجود تمام برنامه ریزی‌هایی که از مدارس خاص برای موفقیت دانش آموزان در آزمون‌های المپیاد صورت می‌پذیرد هنوز هم سهم قابل توجهی از مدال‌های طلا در اختیار دانش آموزان شهرستانی قرار می‌گیرد.

نخستین المپیاد در رده‌ی دانش آموزی، المپیاد ریاضی بوده است که در ابتدا با نام مسابقات دانش آموزی ریاضی و در سال ۱۹۹۵ و در کشور مجارستان با شرکت تنها ۶ کشور از بلوک شرق آغاز به کار کرد.

بعد از چند سال ایران هم تصمیم به شرکت در این مسابقات گرفت و برای انتخاب بهترین نمایندگان مسابقات مشابهی توسط وزارت آموزش و پرورش برگزار شد. این مسابقات که نخستین مسابقه‌ی علمی در رده‌ی دانش آموزی به حساب می‌آمد، در سال ۱۳۶۲ و در میان دانش آموزان سرتاسر کشور برگزار شد.

نتیجه‌ی این مسابقات اعزام نخستین نمایندگان ایران در سال ۱۳۶۶ و در قالب تیمی ۶ نفره شد. این مسابقات در شهر هاوانا، پایتخت کوبا و با حضور ۴۲ کشور و ۲۴۳ دانش آموز از سرتاسر جهان برگزار شد. ایران در این مسابقات با کسب یک مدال برنز، به مقام بیست و ششمی جهان دست یافت.

از آنجا که این رتبه جایگاه قابل قبولی به حساب نمی‌آمد، سرمایه گذاری‌های بیشتری روی بخش المپیاد انجام شد و سرانجام به تأسیس باشگاه دانش پژوهان جوان انجامید. امروزه این نهاد به طور کاملا رسمی برگزاری المپیاد‌های علمی را بر عهده گرفته و به عنوان متولی رسمی این کار شناخته می‌شود.

روند گزینش دانش پژوهان علاقه‌مند به شرکت در مسابقات المپیاد‌های علمی از آغاز تا کنون دست خوش تغییراتی شده است، اما روند گزینش فعلی دانش آموزان به شرح ذیل است:

• مرحله اول:

معمولا پس از بخشنامه‌ای که در پاییز هر سال برای مدارس ارسال می‌شود و پس از ثبت نام دانش آموزان دارای شرایط مندرج در بخشنامه، این مراحل در اواسط بهمن ماه برگزار می‌شود. سولات مرحله اول به صورت چند گزینه‌ای (بین ۳ تا ۶ گزینه در رشته‌های گوناگون) و زمان آزمون از ۲ تا ۵ ساعت متفاوت می‌باشد. نتایج این آزمون در اواخر اسفند ماه اعلام می‌گردد و در هر رشته بین ۸۰۰ تا ۱۵۰۰ نفر به مرحله‌ی دوم راه می‌یابند که این اعداد در سال‌ها و رشته‌های مختلف کمی متفاوت است.

• مرحله دوم:

این آزمون در بین پذیرفته شدگان مرحله‌ی اول و معمولا اوایل اردیبهشت ماه برگزار می‌شود. سوالات به صورت تشریحی (در برخی رشته‌ها سوالات چند گزینه‌ای نیز وجود دارد) و مدت امتحان نیز ۳ تا ۴ ساعت است. از مرحله دوم در هر رشته حدود ۴۰ نفر به مرحله‌ی سوم (اردوی تابستانی باشگاه دانش پژوهان جوان) راه می‌یابند.

• مرحله سوم:

طی تابستان به مدت ۲ تا ۳ ماه برگزار می‌گردد. دانش پژوهان برگزیده‌ی مرحله دوم، توسط اساتید باشگاه دانش پژوهان جوان، یک دوره‌ی فشرده آموزشی را طی می‌نمایند که در این مدت چندین آزمون تئوری و عملی برای آن‌ها برگزار می‌شود. در پایان این دوره مجموعا ۵۷ دانش آموزان برتر (ریاضی ۱۳، فیزیک ۱۰، نجوم ۱۰، کامپیوتر ۸، شیمی ۸ و زیست ۸ نفر) مدال طلای کشوری اهدا می‌گردد. همچنین دیگر دانش پژوهان نیز مدال نقره یا برنز دریافت می‌کنند.

• مرحله چهارم:

دارندگان مدال طلا به مدت شش ماه در باشگاه دانش پژوهان جوان آموزش می‌بینند تا حدودا نیمی از آنان در قالب تیم‌های ملی المپیاد جمهوری اسلامی ایران به المپیاد‌های جهانی اعزام گردند.